Ερνέστο Τσε Γκεβάρα: Η άσβεστη φλόγα της επανάστασης

Ο Χοσέ Μαρτί, ο εθνικός ήρωας της Κούβας, έλεγε πως υπάρχουν άνθρωποι χωρίς αξιοπρέπεια, υπάρχουν όμως και άνθρωποι που στις πλάτες τους σηκώνουν την αξιοπρέπεια όλου του κόσμου. Ένας απ’ αυτούς που με τη ζωή και τη δράση του,
«ύψωσε το μπόι της ανθρωπότητας» όπως θα γραφε ο Ρίτσος,    ήταν αναμφίβολα ο Τσε, ο Ερνέστο Γκεβάρα ντε λα Σέρνα.
Ο αργεντίνος επαναστάτης – γιατρός, αντάρτης, στρατηγός, συγγραφέας, υπουργός, πρέσβης, πατέρας και σύζυγος – δολοφονήθηκε πριν 48 χρόνια στη Βολιβία. Ήταν 9 Οκτώβρη 1967 όταν οι σφαίρες του εκπαιδευμένου και καθοδηγούμενου από τις ΗΠΑ βολιβιανού στρατού έκοβαν το νήμα της σύντομης και πολυτάραχης ζωής του.
Έκτοτε, η αγέρωχη μορφή του Γκεβάρα που είχε αποτυπώσει ο φωτογραφικός φακός του Αλμπέρτο Κορντα το 1960, η γνωστή «guerrillero heroico», έγινε εικόνισμα, φωτογραφία «απ’ αυτές που κρεμούσαν οι φοιτητές», στάμπα για μπλουζάκια και κάθε είδους σουβενίρ. Ο καπιταλισμός, που όπως ο ίδιος έγραφε «διδάσκει την ιδεολογία της άρχουσας τάξης», επιχείρησε να υποβιβάσει τον Τσε μέσω της κουλτούρας του μάρκετινγκ σε ένα ακίνδυνο εικόνισμα. Να τον καταστήσει μια θρυλική αλλά ανώδυνη φιγούρα, σαν αυτές των σταρς της μουσικής και του κινηματογράφου. Γι’ αυτό, με στην συμπλήρωση 48 χρόνων από τη δολοφονία του, είναι επιτακτικό να θυμηθούμε τον Τσε – όχι σαν αφηρημένη επαναστατική εικόνα, αλλά σαν φορέα ιδεολογίας, σαν φορέα των μαρξιστικών-λενινιστικών ιδεών, σαν αυτό που πραγματικά ήταν: η προσωποποίηση του συνεπούς κομμουνιστή της εποχής του.
Σήμερα, λοιπόν, 48 χρόνια μετά την άνανδρη εκτέλεση του στη Βολιβία, αξίζει να θυμηθούμε τον Ερνέστο Τσε Γκεβάρα ως:
– το παιδί εκείνο μιας μεσοαστικής οικογένειας της Αργεντινής του μεταπολέμου, το οποίο πλησίασε τις ιδέες και αξίες του μαρξισμού μέσα από εικόνες και βιώματα. Πρόκειται για εκείνες τις εικόνες και εκείνα τα βιώματα που  στη Νότια Αμερική του 1950 αναδείκνυαν την κτηνωδία του Ιμπεριαλισμού, τη δυστυχία που η καπιταλιστική εκμετάλλευση προκαλούσε στους λαούς της ηπείρου. «Εκεί, στις τελευταίες ώρες για τους ανθρώπους των οποίων ο ορίζοντας δεν εκτείνεται πέρα από το αύριο, εκεί επικεντρώνεται η τραγωδία της ζωής του προλεταριάτου όλου του κόσμου […] Ως πότε θα συνεχιστεί αυτή η τάξη πραγμάτων που βασίζεται σε μια παράλογη διαίρεση, στις κοινωνικές τάξεις;» έγραφε στο προσωπικό του ημερολόγιο το 1952 (1).

• το φοιτητή ιατρικής και αργότερα εκπαιδευόμενο γιατρό που προσέφερε τις υπηρεσίες του σε όποιον είχε ανάγκη, από τους λεπρούς ασθενείς του νοσοκομείου Σαν Πάμπλο μέχρι τους συντρόφους του στο αντάρτικο και τους τραυματισμένους οπλίτες της αντίπαλης πλευράς. Χαρακτηριστική η φράση του σε ομιλία προς φοιτητές της Ιατρικής Σχολής, τον Αύγουστο του 1960: «Έτσι όπως ταξίδευα, πρώτα ως φοιτητής και ύστερα ως γιατρός, άρχισα να έρχομαι σε στενή επαφή με τη φτώχεια, την πείνα, τις αρρώστιες, την αδυναμία να θεραπευτεί ένα παιδί από έλλειψη μέσων, με το μούδιασμα που προκαλούν η πείνα και οι τιμωρίες, ώσπου φτάνουμε σ’ ένα σημείο που φαντάζει ασήμαντο γεγονός να χάνει ένας γονιός το παιδί του, όπως συχνά συμβαίνει στις σκληρά δοκιμαζόμενες κοινωνικές τάξεις στην πατρίδα μας, τη Λατινική Αμερική. Κι άρχισα να βλέπω ότι υπήρχε κάτι που μου φαινόταν τότε σχεδόν εξίσου σημαντικό με την καριέρα μου ή με τη συμβολή μου στην ιατρική επιστήμη, και αυτό ήταν να βοηθήσω εκείνους τους ανθρώπους» (2).

• τον αλτρουϊστή κομμουνιστή που έβλεπε τον ανταρτοπόλεμο όχι ως αυτοσκοπό ή βολονταρισμό αλλά ως μέσο για την αλλαγή τάξης στην εξουσία, για την κατάκτηση της εξουσίας από την εργατική τάξη και τα σύμμαχα στρώματα. Ο ένοπλος αγώνας για το Γκεβάρα ήταν η μοναδική λύση όταν είχε πλέον εξαντληθεί κάθε άλλο πολιτικό μέσο για την σοσιαλιστική επανάσταση. Πηγή αυτής της σκέψης του υπήρξε η μαρξιστική-λενινιστική θεωρία, όχι ως ξερό ακαδημαϊκό αντικείμενο, αλλά ως “όχημα” για την αλλαγή του κόσμου και τη νικηφόρα πορεία του προλεταριάτου, των φτωχών αγροτών, των περιθωριοποιημένων προς την κατάκτηση της εξουσίας και τον εξανθρωπισμό των συνειδήσεων.

• τον μαρξιστή στοχαστή που, βασιζόμενος στις θεωρίες των Μαρξ, Ένγκελς και Λένιν, έβλεπε τον κομμουνισμό ως «ένα φαινόμενο συνείδησης και όχι μόνο ως φαινόμενο παραγωγής» (3). Γι’ αυτό, η ουσιαστικότερη συμβολή του Τσε στη μαρξιστική θεωρία και πράξη υπήρξε ο λεγόμενος «νέος άνθρωπος», η απελευθέρωση του ανθρώπου από την αλλοτρίωση στην οποία τον υποβάλει το καπιταλιστικό-ταξικό σύστημα. Όπως γράφει ο κουβανός οικονομολόγος Κάρλος Ταμπλάδα «ο Τσε ξαναφέρνει στο προσκήνιο τις βασικές θέσεις του μαρξισμού που αναφέρονται στην πλήρη ανάπτυξη της επαναστατικής διαδικασίας: ο μετασχηματισμός της κοινωνίας δεν είναι μόνο οικονομικό, υλικό γεγονός, αλλά ταυτόχρονα είναι συνδεδεμένο με τις ιδέες, είναι ανθρωπιστικό, έχει σχέση με τη συνείδηση, με το υποκείμενο και, πάνω απ’ όλα, είναι μια απελευθερωτική διαδικασία από την αλλοτρίωση» (4).

«Οι νόμοι του Καπιταλισμού, που είναι τυφλοί και παραμένουν αόρατοι για το μέσο άνθρωπο, δρουν στο άτομο χωρίς αυτό να το γνωρίζει. Κάποιος μπορεί να δει μόνο την απεραντοσύνη ενός φαινομενικά άπειρου ορίζοντα. Έτσι έχει σχεδιαστεί απ’ τους προπαγανδιστές του Καπιταλισμού που φιλοδοξούν να βγάλουν συμπεράσματα απ’ το παράδειγμα ενός Ροκφέλλερ – αναφορικά με τις πιθανότητες της ατομικής επιτυχίας. Η ποσότητα της φτώχειας και της δυστυχίας που απαιτείται για τη δημιουργία ενός Ροκφέλλερ, και η ποσότητα της εξαχρείωσης που συνεπάγεται η συσσώρευση μιας τέτοιας περιουσίας, βρίσκονται έξω απ’ την εικόνα και δεν είναι πάντα δυνατό για τις λαϊκές δυνάμεις να την αναδείξουν… Είναι ένας διαγωνισμός ανάμεσα σε λύκους. Κάποιος μπορεί να κερδίσει μόνο πατώντας στην αποτυχία των άλλων».
Τσε Γκεβάρα.

• το συνεπή απόστολο του προλεταριακού διεθνισμού, ορκισμένο πολέμιο του ιμπεριαλισμού. Ο Γκεβάρα αφιέρωσε τη δράση του στη μάχη ενάντια στην «κτηνωδία του ιμπεριαλισμού», από τη Γουατεμάλα και την Κούβα μέχρι το Κονγκό και τη Βολιβία. «Όσο για το μεγάλο στρατηγικό στόχο, την ολική καταστροφή του ιμπεριαλισμού μέσα από τον αγώνα, πρέπει να είμαστε αδιάλλακτοι» έλεγε ο ίδιος στο μήνυμα του στην Τριηπειρωτική το 1967 (5). Και καλούσε σε δύο, τρία, πολυάριθμα Βιετνάμ να ανθίσουν στον πόλεμο ενάντια στον αμερικανικό ιμπεριαλισμό, ως μοναδική ελπίδα για την απελευθέρωση και τη νίκη των καταπιεζόμενων λαών, γιατί «δεν μπορούμε να μένουμε βουβοί στο προσκλητήριο των καιρών» όπως σημείωνε.

τον πολέμιο του ρεβιζιονισμού και του οπορτουνισμού, ο οποίος είχε τη διορατικότητα να αντιληφθεί το τι σήμαινε για το μέλλον της οικοδόμησης του σοσιαλισμού η δεξιά στροφή του 20ου συνεδρίου του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης το 1956. Στο έργο του «Ο Σοσιαλισμός και ο άνθρωπος στην Κούβα» σημείωνε μεταξύ άλλων: «ακολουθώντας τη χίμαιρα να πραγματοποιήσουμε το σοσιαλισμό με τη βοήθεια σάπιων όπλων, κληρονομημένων από τον καπιταλισμό, κινδυνεύουμε να καταλήξουμε σε αδιέξοδο» (6). Ο Τσε, ακριβώς επειδή αναγνώριζε την τεράστια συνεισφορά του πρώτου σοσιαλιστικού κράτους στην ανθρωπότητα και στους λαϊκούς αγώνες όπου γης, σημείωνε τα πισωγυρίσματα της ηγεσίας Χρουστσώφ που ίσως σήμαιναν την απαρχή μιας καπιταλιστικής παλινόρθωσης. Να τι έγραφε σε αδημοσίευτες σημειώσεις του στα μέσα της δεκαετίας του ’60:

«Οι τελευταίες οικονομικές εξελίξεις στην ΕΣΣΔ μοιάζουν με τα μέτρα που εφάρμοσε η Γιουγκοσλαβία όταν πήρε το δρόμο που θα την οδηγούσε στη σταδιακή επιστροφή στον καπιταλισμό. Ο χρόνος θα δείξει εάν αυτό είναι τυχαίο ή αν πρόκειται για μια καθορισμένη τάση οπισθοχώρησης. Όλα ξεκινούν από την λανθασμένη αντίληψη να θέλει κανείς να οικοδομήσει τον σοσιαλισμό με στοιχεία καπιταλιστικά χωρίς να τα αλλάξει πραγματικά στην ουσία τους. Έτσι φτάνει κανείς σε ένα σύστημα υβριδικό που οδηγεί σε αδιέξοδο, φανερά δύσκολο, που μας υποχρεώνει σε νέες παραχωρήσεις στους οικονομικούς μοχλούς και, συνεπώς, σε μια οπισθοχώρηση».
(Γκεβάρα, «Σημειώσεις στο Εγχειρίδιο πολιτικής οικονομίας της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ» – ανέκδοτο κείμενο) (7).

Η θεωρητική ανάλυση της σοσιαλιστικής οικοδόμησης – και της εισαγωγής καπιταλιστικών οικονομικών μεθόδων σε αυτήν – μοιραία οδηγεί την σκέψη μας στις κοινωνικο-οικονομικές αλλαγές που συντελούνται στο νησί της Επανάστασης, στην Κούβα. Στην θετή πατρίδα του Τσε, για την οποία πολέμησε και η οποία τον αγκάλιασε ως «παιδί» της. Αναπόφευκτα, τίθεται το ερώτημα: κατά πόσο η προώθηση μιας μεικτής οικονομίας, στα πρότυπα του Βιετνάμ και της Κίνας, μπορεί να συνυπάρξει με το όραμα του Γκεβάρα για την σοσιαλιστική οικοδόμηση; Το πως θα έβλεπε ο Τσε πολιτικές και μεταρρυθμίσεις που οδηγούν στην σταδιακή φιλελευθεροποίηση της κουβανικής οικονομίας είναι ένα ζήτημα που θα αναλυθεί κάποια άλλη στιγμή. Σίγουρα, όμως, δε μπορεί παρά να αποτελεί πηγή έντονου προβληματισμού για όσους τιμούν τόσο την πολιτική κληρονομιά της γκεβαρικής σκέψης όσο και την ιστορία της κουβανικής επανάστασης.

Τι μας «διδάσκει» λοιπόν ο Τσε, 48 χρόνια μετά τη δολοφονία του στα βουνά της Βολιβίας; Εκτός απ’ το θάρρος και την αυτοθυσία, την παραδειγματική του πίστη στη μαρξιστική-λενινιστική ιδεολογία ως στάση ζωής και δράσης και την προσήλωση του στο όραμα του σοσιαλισμού-κομμουνισμού, ο Γκεβάρα μας διδάσκει και κάτι άλλο: την ανάγκη για συνεχή, ακατάπαυστο, καθημερινό αγώνα, παρά τις δυσκολίες και απογοητεύσεις. Τον ασυμβίβαστο αγώνα ενάντια σε κάθε κοινωνική αδικία και στο σύστημα που τις γεννά, τον καπιταλισμό. Χωρίς συμβιβασμούς και πισωγυρίσματα.
Το μήνυμα του Τσε παραμένει επίκαιρο, ιδιαίτερα στις σημερινές συνθήκες της καπιταλιστικής κρίσης. Είναι το άσβεστο μήνυμα που καλεί σε ταξικούς αγώνες, για τον σοσιαλισμό και την πραγμάτωση της λαϊκής εξουσίας. Είναι το αναλοίωτο μήνυμα για το ξερίζωμα της παντοκρατορίας των μονοπωλίων την πάλη ενάντια στον ιμπεριαλισμό.

1. Ημερολόγια Μοτοσυκλέτας, Α.Α. Λιβάνη, 2004.
2. Ο Τσε Γκεβάρα μιλάει στους νέους, Διεθνές Βήμα, 2004.
3. Γκεβάρα, “Δίμηνες συσκέψεις, 21 Δεκ. 1963”, El Che en la revolucion cubana, Αβάνα, Ministerio del Azucar, 1966, τόμος 6.
4. Ταμπλάδα Κάρλος, Τσε Γκεβάρα: η πολιτική οικονομία της οικοδόμησης του σοσιαλισμού (El pensamiento economico de Ernesto Che Guevara), Διεθνές Βήμα, 2014.
5. Μήνυμα στην Τρικοντινεντάλ, Ερνέστο Γκεβάρα: Κείμενα, Σύγχρονη Εποχή, 1987.
6. Ο Σοσιαλισμός και ο άνθρωπος στην Κούβα (El Socialismo y el hombre en Cuba), Διεθνές Βήμα, 2011.
7. Περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Κάρλος Ταμπλάδα, βλέπε σημ. 4.

 Νίκος Μόττας 
 http://atexnos.gr

 μονταζ teo