Ήταν πάρα πολύ μακριά από το λαό.
Αλλά το έργο τους δεν πήγε χαμένο» (Β.Ι. ΛΕΝΙΝ)
εξαιτίας του μήνα που έγινε η εξέγερση. Οι Δεκεμβριστές ήταν Ρώσοι επαναστάτες προερχόμενοι
από την τάξη των ευγενών. Ο περιορισμένος χαρακτήρας του ταξικού τους αγώνα έβαλε τη σφραγίδα του στην εξέγερσή τους, που, σύμφωνα με τα συνθήματά της, ήταν αντιφεουδαρχική και συνδεόταν με την ωρίμανση των προϋποθέσεων της αστικής επανάστασης στη Ρωσία.Παρ’ όλα αυτά η εξέγερση των Δεκεμβριστών κατέχει σημαντική θέση στη ιστορία του επαναστατικού κινήματος της Ρωσίας. Ήταν η πρώτη ανοικτή ένοπλη εξέγερση με στόχους ενάντια στην δουλοπαροικία και απολυταρχισμό του Τσαρικού καθεστώτος και δικαιολογημένα ο Β.Ι. Λένιν την τοποθέτησε ως αρχή της περιόδου του επαναστατικού κινήματος.
Τα γεγονότα που προηγήθηκαν και οι ταξικές τους ρίζες
Στη Ρωσία το φεουδαρχικό σύστημα βρίσκεται σε αποσύνθεση. Ο πόλεμος προκαλεί τεράστιες ζημιές στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων , ο πληθυσμός ελαττώνεται, εκατοντάδες χιλιάδες αγροτικές οικογένειες καταστράφηκαν. Για τους αγρότες που είχαν υποφέρει στα χρόνια του πολέμου, το δυνάμωμα του δουλοπάροικου ζυγού προκαλεί συμφορά. Σε απάντηση από το 1816-1820 ξεσπάνε εξεγέρσεις αγροτών που δούλευαν στα τσιφλίκια. Η τσαρική κυβέρνηση της χτυπά ανελέητα. Με ειδικά διατάγματα κατοχυρώνεται το δικαίωμα που είχαν οι τσιφλικάδες να εξορίζουν δουλοπάροικους στη Σιβηρία. Ιδρύονται οι λεγόμενοι στρατιωτικοί συνοικισμοί στις οποίες οι αγρότες που κάθονταν στις περιοχές υποχρεώνονταν να προσφέρουν στρατιωτική υπηρεσία και ταυτόχρονα να ασχολούνται με την αγροτική οικονομία και να εφοδιάζουν το συνοικισμό με τρόφιμα και ζωοτροφές. Για να εμποδιστούν οι προοδευτικές ιδέες επιβάλλονται ακόμη πρόσθετοι περιορισμοί στην εκπαίδευση και στον τύπο.
Το δουλοπάροικο σύστημα ήταν προφανές ότι ήταν ασφυκτικό στο να αναπτυχθούν οι παραγωγικές δυνάμεις. Οι καταπιεζόμενες αγροτικές μάζες δεν ήταν ικανές παρά μόνο σε αυθόρμητες εκδηλώσεις αντίδρασης, ενώ η ρώσικη αστική τάξη με την αργή οικονομική ανάπτυξη της χώρας ήταν μικρή και ανίσχυρη και ο πολιτικός της ρόλος παθητικός. Γι’ αυτό στο πρώτο στάδιο του ρώσικου επαναστατικού κινήματος ο ηγετικός ρόλος πέρασε στους πρωτοπόρους εκπροσώπους της μορφωμένης μερίδας των ευγενείς με όλες τις αντιφάσεις που είχε κάτι τέτοιο.
Οι «επαναστατικές εταιρείες»
Ταυτόχρονα, η περίοδος που εξετάζουμε σημαδεύτηκε από την ανάπτυξη αστικών επαναστατικών κινημάτων σε διάφορες χώρες της Ευρώπης. Στο πλαίσιο αυτό αρχίζουν τη δράση τους οι πρώτες ρώσικες «επαναστατικές εταιρείες». Ώθηση σ’ αυτές δίνει ο πατριωτικός πόλεμος του 1812. Όλα σχεδόν τα μέλη της πρώτης επαναστατική εταιρείες που ιδρύθηκε ύστερα από λίγο στη Ρωσία, είχαν πάρει μέρος σ’αυτόν, ενώ ο πολιτικός ορίζοντας πολλών αξιωματικών που είχαν πάρει μέρος στις εκστρατείες του 1813-1814 πέρα από τα ρωσικά σύνορα είχε πλατύνει χάρη στην όσμωση με τους αγώνες που αναπτύσσονταν τότε στη Γαλλία και τη Γερμανία. Από τους νέους αυτούς (που ανήκαν στη τάξη των ευγενών) πρωτοιδρύθηκε στα 1816 μία επαναστατική εταιρεία με την χαρακτηριστική ονομασία «Σύνδεσμος Σωτηρίας», γιατί η άποψη τους ήταν να «σώσουν» της Ρωσία από την απολυταρχία και να καταργήσουν τη δουλοπαροικία. Όσον αφορά τη μορφή της οργάνωσης της, οι ιδρυτές στηριγμένοι στην εμπειρία των πολιτικών λεσχών στη Γέλια, των κορμπονάρων στη Ιταλία κ.α αποφασίστηκε αρχικά μέσω του προσεταιρισμού ισχυρών παραγόντων του κρατικού μηχανισμού και με τη βοήθεια τους να πετύχει την ανακήρυξη συντάγματος μόλις πέθαινε ο τσάρος. Ο στενός χαρακτήρας της οργάνωσης έκανε φανερή και την αδυναμία συνέχισης της λειτουργίας της κάτι που σήμαινε την δημιουργία νέας οργάνωσης με τον τίτλο «Σύνδεσμος Ευημερίας» με τους ίδιους ιδρυτές στα 1818, με πιο όμως διευρυμένο χαρακτήρα ως προς τον τρόπο εισδοχής νέων μελών. Τον σύνδεσμο τον συμπαθούσαν μεταξύ άλλων σημαίνοντας πρόσωπα του πολιτισμού όπως ο Πούσκιν. Η όξυνση του ταξικού αγώνα στη Ρωσία αλλά και στη Δ. Ευρώπη επηρέασαν και το πιο προοδευτικό ρεύμα στον σύνδεσμο. Στις αρχές του 1821 το συνέδριο των αντιπροσώπων του συνδέσμου που συνήλθε στη Μόσχα αποφάσισε να σταματήσει τη δράση του (και ως αποτέλεσμα τόσο των διαφωνιών στο εσωτερικό του, όσο και της όξυνσης των κυβερνητικών διώξεων) και να προχωρήσει στην ίδρυση μια αυστηρής συνωμοτικής μυστικής εταιρείας που τα μέλη της θα διαλέγονταν προσεκτικά και θα ήταν έτοιμα να δράσουν αποφασιστικά με το πνεύμα της στρατιωτικής επανάστασης. Ύστερα από τη διάλυση του Συνδέσμου ιδρύθηκαν δύο κέντρα της καινούριας οργάνωσης. Το ένα στην Πετρούπολη (Βόρεια Εταιρεία) με επικεφαλής τον Ν.Μ. Μουραβιόφ και το άλλο στην Ουκρανία στα στρατεύματα της δεύτερης στρατιάς (Νότια Εταιρεία) με επικεφαλής των Π.Ι Πέστελ η οποία ήταν και η μαζικότερη αλλά και με τον πιο συνεπή προσανατολισμό (ήταν αυτή που δέχτηκε πρώτη ομόφωνα το «ρεμπουμπλικανικό» πρόγραμμα-ο αρχηγός του ρωσικού κράτους ύστερα από την επανάσταση θα ήταν ταυτόχρονα και αρχηγός της κυβέρνησης και την τακτική της στρατιωτικής επανάστασης. Η προσπάθεια να αποκτήσουν οι δύο εταιρείες ένα ενιαίο πρόγραμμα κράτησε χρόνια. Σύμφωνα με το σχέδιο του Πέστελ το 1924 (ονομάστηκε «Ρωσική αλήθεια») η Ρωσία θα γινόταν δημοκρατία (αστική εννοείται) και όλη η Νομοθετική, Δικαστική αι Εκτελεστική εξουσία θα περνούσε σε εκλεγμένους αντιπροσώπους του λαού. Θα υπήρχε ισονομία στους πολίτες και θα είχαν πολιτικά δικαιώματα όλοι οι άνδρες πάνω από 20 χρονών. Τα μεγάλα τσιφλίκια θα δημεύονταν. Ολοι οι πολίτες θα είχαν δικαίωμα να καλλιεργούν για λογαριασμό τους εδαφικούς κλήρους από τα αγροκτήματα που θα ήταν αποκλειστική περιουσία του κράτους και αντιστοιχούσαν στα μισά αγροκτήματα της χώρας. Τα άλλα μισά θα πουλιόνταν ή θα νοικιάζονταν. Ετσι ουσιαστικά υπονομεύονταν τα θεμέλια της φεουδαρχίας και ανοιγόταν ο δρόμος για την αστική αγροτική ιδιοκτησία. Το σχέδιο του Μουραβιόφ προέβλεπε ουσιαστική συνταγματική μοναρχία. Η εξουσία του αυτοκράτορα θα περιοριζόταν από συνταγματικές διατάξεις και οι αντιπρόσωποι στο νομοθετικό όργανο θα εκλέγονταν από το λαό. Οι μισθωτοί εργάτες δεν θα είχαν καθόλου πολιτικά δικαιώματα. Οι αγρότες θα είχαν να δικαίωμα να στέλνουν ένα εκλογέα ανά 500 άτομα στις εκλογικές συνελεύσεις. Απαλλασσόταν οι αγρότες από την δουλοπάροικh εξάρτηση αλλά δεν τους δινόταν γη.
Η ταξική στενή αντίληψη και των δύο εταιρειών, δεν φάνηκε μόνο στους προγραμματικούς τους στόχους αλλά και στον τρόπο δράσης του. Υποστήριζαν και οι δύο ότι το φεουδαρχικό σύστημα θα γκρεμιζόταν μόνο με τη βοήθεια του στρατού γι’αυτό και δεν ήθελαν να πάρουν μέρος στην επανάσταση που θα ξεσπούσε οι λαϊκές μάζες.
Τα γεγονότα
Την 1η Δεκεμβρίου 1825 πεθαίνει ξαφνικά ο τσάρος Αλέξανδρος Α’ χωρίς να αφήσει διαδόχους κατ’ ευθείαν γραμμή. Όμως τσάρος σύμφωνα με τον νόμο θα έπρεπε να γίνει ο μεγαλύτερος αδελφός του Κωνσταντίνος (τοποτηρητής της Βαρσοβίας) που είχε παραιτηθεί από τα δικαιώματα του θρόνου πριν πεθάνει ο Αλέξανδρος Α’ που όμως είχε ορίσει με μυστική του διαθήκη διάδοχο του το άλλο αδελφό Νικόλαο, ιδιαίτερα αντιπαθή για τις στρατοκρατικές του απόψεις και μεθόδους. Γι’αυτό και δίσταζε να αναλάβει πριν του στείλει τυπικά τη παραίτηση του ο Κωνσταντίνος. Το ζήτημα της διαδοχής κρατά μέχρι τις 25 Δεκέμβρη (νέο ημερολόγιο) που ο Νικόλαος πήρε την απόφαση να ανέβει στο θρόνο ορίζοντας την 26 Δεκεμβρίου τελετή ορκωμοσίας στην Πετρούπολη. Οι ρώσοι επαναστάτες από καιρό είχαν ορίσει πως η εξέγερση θα ξεσπούσε τη στιγμή που θ’ άλλαζαν τα πρόσωπα στο τσαρικό θρόνο. Ετσι αξιοποιώντας τη σύγχυση μεταξύ των ιθυνόντων κύκλων αποφασίζει τη μέρα αυτή ως ημέρα της εξέγερσης . Το σχέδιο προέβλεπε την παρεμπόδιση της ορκωμοσίας, το ξεσήκωμα των στρατευμάτων, που συμπαθούσαν τους Δεκεμβριστές, τη μεταφορά τους στην Πλατεία της Γερουσίας και με τη δύναμη των όπλων (αν δε βοηθούσαν οι διαπραγματεύσεις) να μην επιτρέψουν στη Γερουσία και το Κρατικό Συμβούλιο να ορκίσουν τον καινούριο τσάρο.
Στο μανιφέστο της εξέγερσης γινόταν λόγος για ανατροπή της κυβέρνησης, κατάργηση της δουλοπαροικίας, απαγόρευση της υποχρεωτικής στρατολογίας, διακηρύσσονταν οι πολιτικές ελευθερίες και συγκαλούνταν η Συντακτική Συνέλευση, η οποία θα έλυνε οριστικά το πρόβλημα του συντάγματος και της μορφής διακυβέρνησης της Ρωσίας. Σύμφωνα με το σχέδιο οι γερουσιαστές θα υποχρεώνονταν να απευθύνουν στο λαό σχετική προκήρυξη. Ταυτόχρονα ια κυριεύονταν από το στρατό τα χειμερινά ανάκτορα, θα πιανόταν η τσαρική οικογένεια, οι αποθήκες με τα πυρομαχικά, το κεντρικό σημείο και άλλα επίκαιρα σημεία.
Οι αρχηγοί της Βόρειας Εταιρείας είχαν ως στόχο την χρησιμοποίηση των στρατευμάτων τα πρωτεύουσας που σε πολλά συντάγματα διέθεταν αξιωματικούς μέλη της εταιρείας. Όμως η τελετή ορκωμοσίας καθυστέρησε καλώντας ταυτόχρονα στις 7 το πρωί στα ανάκτορα τους αξιωματικούς των συνταγμάτων, γεγονός που ανέτρεψε το αρχικό σχέδιο εξέγερσης. Παράλληλα ο Νικόλαος είχε δηλώσει στο κρατικό συμβούλιο πως δέχεται τον τσαρικό θρόνο και ορκίστηκε στα μέλη του μία ώρα μετά τα μεσάνυκτα (13προς 14/12 (με το παλιό ημερολόγιο) , ενώ οι γερουσιαστές κλήθηκαν και αυτοί στις 7 το πρωί να ορκιστούν και διαλύθηκαν πριν εμφανιστεί το πρώτο εξεγερμένο σύνταγμα της Μόσχας. Να σημειώσουμε ακόμη ότι τα σχέδια της Νότιας Εταιρείας είχαν προδοθεί, ενώ ο Νικόλαος κερδίζοντας χρόνο συγκεντρώνοντας δυνάμεις από μονάδες της φρουράς της πρωτεύουσας και αξιοποιώντας το γεγονός ότι οι επαναστατικές δυνάμεις είχαν μείνει από μια σειρά λάθη ακέφαλες τις περικλύκλωσε. Στην εξέγερση πήραν μέρος περίπου 3.000 στρατιώτες με τους διοικητές τους και ενώ το συγκεντρωμένο πλήθος ήταν σαφώς υπέρ των επαναστατών.Η χρήση όμως του πυροβολικού από μέρους του Νικόλαου είχε ως αποτέλεσμα τη συντριβή το βράδυ της εξέγερσης. Εκατοντάδες σκοτώθηκαν, ενώ 121 αιχμάλωτοι στάλθηκαν στα κάτεργα της Σιβηρίας και οι 5 ηγέτες της εξέγερσης κρεμάστηκαν. Πάνω από 2.000 στάλθηκαν στον Καύκασο σε πολεμικές επιχειρήσεις που συνεχίζονταν Να σημειώσουμε ακόμη ότι η εξέγερση στο νότο (εξέγερση του συντάγματος Τσερνίγκοφ με 1.164 άτομα συνολικά) στις 29 Δεκέμβρη είχε την ίδια τύχη. Κανένα σύνταγμα δεν τους ακολούθησε μετά τη κατάληψη της πόλης Βασιλκόφ. Στις 3 Γενάρη 1926 είχε συντριβεί.
Η εξέγερση δεν ήταν δυνατόν να νικήσει, κυρίως γιατί οι Δεκεμβριστές παραμέρισαν συνειδητά το λαό και δεν τον άφησαν να πάρει μέρος στον επαναστατικό αγώνα. Ο Β.Ι ΛΕΝΙΝ έγραψε χαρακτηριστικά «Διαμαρτύρεται μια ασήμαντη μειοψηφία από ευγενείς που είναι ανίσχυροι χωρίς την υποστήριξη του λαού» Η εξέγερση όμως προώθησε πιο πέρα την απελευθερωτική ιδέα στη δουλοπάροικη Ρωσία, ενώ δικαιολογημένα θεωρείται ως ένας κρίκος στο πανευρωπαϊκό επαναστατικό κίνημα της περιόδου 1820-1830. Ταυτόχρονα όμως συνέβαλε πολύπλευρα με τις διαφωτιστικές της ιδέες τα επόμενα χρόνια ως πηγή έμπνευσης στη ιστορία του ρώσικου πολιτισμού, της επιστήμης και της παιδείας.
(Η εξέγερση του Δεκέμβρη σε πίνακα του Βασίλι Φιοντόροβιτς Τιμμς)
Γράφει ο Χατζηκώστας Αλέκος
http://atexnos.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου