Η πολεμική κουλτούρα στην αρχαιότητα

Πολεμική κουλτούρα θα ονομάζαμε γενικά τον τρόπο με τον οποίον αντιλαμβάνονταν και εφάρμοζαν τον πόλεμο οι άνθρωποι σε κάθε χώρο και χρόνο.

Το σύνολο των απόψεων που υπήρχαν σε συγκεκριμένες περιοχές, σε συγκεκριμένο χρόνο, και γιατί όχι, υπό συγκεκριμένες

συνθήκες (καθόσον το περιβάλλον στο οποίο ζεις αλλάζει και τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεσαι τα πράγματα). Σε αντίθεση με την –ως συνήθως σφάλλουσα- κοινή γνώμη, η πολεμική κουλτούρα ΔΕΝ εκθειάζει τις πράξεις ωμής βίας, καταστροφής, σκύλευσης και όλα τα συνεπακόλουθα. Αντίθετα, όπως θα δούμε στη συνέχεια, στον Ελληνικό χώρο αναπτύχθηκε μια πρωτοποριακή, κυριολεκτικά πολιτισμένη, έννοια της πολεμικής πράξης, που μάλλον, δεν έχει δει όμοιό της πουθενά αλλού και ποτέ.

Η απαρχή

Τα ιστορικά στοιχεία για τον πόλεμο και τα ήθη του, στον κυρίως Ελληνικό χώρο ξεκινούν από τους αρχαϊκούς χρόνους δειλά-δειλά και από την κλασσική εποχή και ύστερα πολλαπλασιάζονται. Έτσι, θα δούμε από την αρχαϊκή περίοδο, που ταυτίζεται και με την γέννηση της Οπλιτικής Φάλαγγας και την υιοθέτησή της σαν εθνικό στυλ μάχης πλέον από τις πόλεις κράτη, να περιλαμβάνονται και κανόνες, κάνοντας μια μάχη να μοιάζει περισσότερο με βίαιο αγώνισμα. Οι κανόνες αυτοί σε γενικές γραμμές ήταν:

1) Κανένας πόλεμος δεν ξεκινούσε χωρίς να κηρυχτεί προηγουμένως. Ένας κήρυξ (πρόσωπο σεβαστό στην αρχαιότητα) μετέβαινε στην αντίπαλη πόλη και κήρυττε τον πόλεμο. Με αυτόν τον τρόπο δίνονταν μια ευκαιρία για δίκαιη μάχη στον αντίπαλο, χωρίς αιφνιδιασμό (η γέννηση του ιπποτισμού, θα έλεγε κανείς). Κάθε ακήρυχτος πόλεμος, θεωρούνταν ντροπιαστικός για εκείνον που τον ξεκινούσε.

2) Ο πόλεμος ήταν καθορισμένος χωρικά και χρονικά. Διεξαγόταν άνοιξη και καλοκαίρι και οι μάχες λάμβαναν χώρα σε προσυμφωνημένα πεδία. Κυριολεκτικά, γήπεδα θανάτου.

3) Η χρονική οριοθέτηση του πολέμου συμπεριελάμβανε και το εξής: μετά τη δύση του ήλιου, σταματούσαν οι εχθροπραξίες. Μια νυχτερινή επίθεση δεν έχαιρε και του μεγαλύτερου σεβασμού από κανέναν.

4) Στη μάχη συμμετείχαν μόνο οπλιτικές φάλαγγες (τα υπόλοιπα σώματα είχαν αρχικά, εντελώς δευτερεύοντα ρόλο). Στελεχώνονταν από τους ελεύθερους άνδρες κάθε πόλης (ελεύθερους επαγγελματίες) και πολεμούσαν μέχρι να ανατραπεί η αντίπαλη φάλαγγα. Όταν τρέπονταν οι αντίπαλοι εν τέλει σε φυγή….

5)… στηνόταν το ΤΡΟΠΑΙΟ με τα όπλα τους. Αυτό σηματοδοτούσε και την λήξη της μάχης. Αναφέρεται ένα ενδιαφέρον περιστατικό, στη μάχη της Θυρέας, το 546 πΧ, όπου οι αντίπαλοι ήσαν οι Λακεδαιμόνιοι και οι Αργείοι. Στο τέλος της μάχης είχαν μείνει όρθιοι μονάχα δυο Αργείοι και ένας τραυματισμένος Λακεδαίμων. Οι Αργείοι έφυγαν για να ανακοινώσουν τη νίκη τους στο Άργος, όμως…ξέχασαν να στήσουν τρόπαιο! Το οποίο εν τέλει έστησε προς όφελος των Λακεδαιμόνιων ο μισοπεθαμένος Οθρυάδης. Η μάχη, αν και τυπικά κερδήθηκε λόγω τρόπαιου από τους Λακεδαιμόνιους, ουσιαστικά όμως από τους Αργείους, ξαναδόθηκε την άλλη μέρα με αποτέλεσμα τη νίκη της Σπάρτης.

6) Μετά την τροπή της αντίπαλης φάλαγγας, οι νικητές δεν κυνηγούσαν τους ηττημένους για πολύ.

7) Αντιθέτως, οι άμαχοι οποιασδήποτε πλευράς έχαιραν αμνηστίας. Το ίδιο και τα διάφορα ιερά, που παρείχαν απαράβατο άσυλο σε φυγάδες.

8) Ο εχθρός είχε το δικαίωμα να θάψει με τιμές τους νεκρούς του.

9) Πριν κάθε μάχη επιτρέπονταν τελετουργικές διαδικασίες, όπως θυσίες, οιωνοσκοπίες, ομιλία του στρατηγού κτλ, και μετά ξεκινούσε η κυρίως μάχη.

Η γέννηση του «Αποφασιστικού πλήγματος»

Στην αρχαία Ελλάδα, λόγω του ότι ο πόλεμος διεξαγόταν από ελεύθερους επαγγελματίες, υπήρχε η υποσυνείδητη απαίτηση ο πόλεμος αυτός να κρατήσει το δυνατόν λιγότερο, ούτως ώστε να μπορέσουν να επιστρέψουν στα σπίτια και τις δημιουργικές ασχολίες τους. Κάπως έτσι γεννήθηκε η έννοια του «Αποφασιστικού πλήγματος» όπως θα λέγαμε σήμερα, καθώς κάθε μία από τις δυο πλευρές προσπαθούσε να κερδίσει το συντομότερο δυνατόν τον πόλεμο, με τις λιγότερες δυνατές απώλειες για την ίδια και το δυνατόν ισχυρότερο πλήγμα στον αντίπαλο. Σκοπός ήταν ένας: να τελειώσει ο πόλεμος, να κερδίσει η πόλη αυτό που ήθελε και οι πολίτες της να επιστρέψουν στην ειρηνική ζωή τους. Οι Έλληνες ποτέ δεν ζούσαν από τον πόλεμο. Αντίθετα, βάρβαροι λαοί (Βίκινγκς, Μογγόλοι, Ούννοι κτλ) έκαναν συνεχώς έναν χαμηλής έντασης πόλεμο, και ζούσαν από αυτόν. Τα λάφυρα και τα κερδισμένα εδάφη για βοσκοτόπια ήταν η ζωή τους. Αν αυτοί οι λαοί παρασύρονταν σε μια αποφασιστικής σημασίας μάχη, θα είχαν γονατίσει μια για πάντα. Και αν χάνονταν οι «ξενιστές» τους, δηλαδή αυτοί που άθελά τους, τους έτρεφαν, είναι αμφίβολο πώς θα είχαν επιζήσει. Ξεκάθαρη η διαφορά νοοτροπίας: οι Έλληνες ζούσαν από και για την δημιουργία, οι βάρβαροι από και για την καταστροφή των άλλων.

Η αλλαγή

Το μεγάλο σοκ για τους Έλληνες της κλασσικής εποχής, που μέχρι τότε μάχονταν ο ένας τον άλλον (και επομένως υπήρχε σε γενικές γραμμές ο σεβασμός μεταξύ των ομόφυλων), ήρθε τον 5ο αιώνα πΧ και είχε όνομα: Μηδικά. Η απόβαση των Περσών στο Μαραθώνα ήταν η αφορμή να ξεχάσουν τους παραπάνω κανόνες οι Έλληνες (μιας και δεν πολεμούσαν αδέλφια τους) και να κάνουν ολοκληρωτικό πόλεμο. Ειδικά ο κανόνας 6 δεν εφαρμόστηκε στο Μαραθώνα, όπου οι κατανικημένοι Πέρσες έτρεχαν προς τα πλοία τους, με τους Αθηναίους και τους Πλαταιείς να τους ακολουθούν κατά πόδας… ξεπαστρεύοντας με ρέγουλα. Ο ψυχολογικός αντίκτυπος της εισβολής βαρβάρων στη γη σου, και μάλιστα βαρβάρων με ανεξάντλητο ανθρώπινο δυναμικό (σε αντίθεση με εσένα), δεν άφηνε περιθώρια για λάθη. Το μήνυμα έπρεπε να είναι ξεκάθαρο.

Από τον 5ο αιώνα και ύστερα λοιπόν, μετά και την τραυματική εμπειρία των Περσικών εισβολών, η αντίληψη περί πολέμου άλλαξε στην Ελλάδα. Οι παλιοί κανόνες άρχισαν να παραγκωνίζονται, οι παραδόσεις να δίνουν τη θέση τους σε νέο, ανελέητο πόλεμο. Για τους Έλληνες εξ’ άλλου, ήρωας ήταν ο ανδρείος και ιπποτικός Αχιλλέας, αλλά ήρωας και ο πονηρός Οδυσσέας. Και όλοι ξέρουμε ποιος πήρε την Τροία στο τέλος…

Η Ελληνική πολεμική κουλτούρα δια μέσου των αιώνων

Αν νομίζατε όμως, ότι αυτή η αντιμετώπιση του πολέμου ως μια πράξη βίας που πρέπει παρ’ όλα αυτά να κρατηθεί όσο πιο κοντά στα ανθρωπιστικά μέτρα γίνεται, πέθανε, είστε λάθος. Υπάρχει μια πνευματική δύναμη, που μπορεί να μεταμορφώνει τους ανθρώπους και να τους επηρεάζει στον τρόπο που φέρονται, και ονομάζεται ΠΑΡΑΔΟΣΗ. Θυμηθείτε τον Ελληνικό στρατό από την ίδρυση του νέου Ελληνικού κράτους ως σήμερα: είδατε πουθενά καταγραφές συστηματικών σφαγών, βιασμών, λεηλασιών, βασανισμών; Με κάποια πιθανή εξαίρεση που θα επιβεβαίωνε απλά τον κανόνα, η απάντηση είναι «Όχι». Και γιατί συμβαίνει αυτό; Αν ρίξουμε μια ματιά, στο πώς δικαιολογεί το φαινόμενο η στρατιωτική ιστορία, θα διαβάσουμε ξανά και ξανά το εξής: «Ένα τέτοιο γεγονός θα έρχονταν σε αντίθεση με τις ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ του Στρατού μας».

Λοιπόν; Το αρχαίο πνεύμα ζει σιωπηλά ακόμα μέσα μας, ή πέθανε; Τι λέτε;

ΔΙΟΝΥΣΟΣ1991ΕΛ

 πηγη  el.gr