Καρλ Μαρξ 1818 – 1883

Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

Ξέρουμε πως οι συγκεκριμένες περίοδοι της τέχνης δε συμπίπτουν με τη γενική ανάπτυξη της κοινωνίας—-άρα ούτε με την υλική βάση και το σκελετό της οργάνωσής της—, όπως για παράδειγμα συμβαίνει με τους έλληνες σε σύγκριση με τους σύγχρονους ή ακόμα με τον Σαίξπηρ.

’Έτσι για ορισμένες μορφές της τέχνης—π.χ. γιατην επική—είναι γενικά παραδεκτό, πως

δεν μπορούν ποτέ να παραχθούν στην κλασική τους μορφή, στη μορφή που δημιουργεί εποχή, γιατί σ’ αυτήν ακριβώς την εποχή εμφανίζεται η καλλιτεχνική παραγωγή καθαυτή* κατά συνέπεια μέσα στη σφαίρα της τέχνης ορισμένες σημαντικές εκδηλώσεις της είναι δυνατές μόνο σ’ ένα μη αναπτυγμένο στάδιο της καλλιτεχνικής εξέλιξης. Aν αυτό ισχύει για τη σχέση των διάφορων καλλιτεχνικών ειδών στο χώρο της τέχνης, όμοια θα πρέπει να ισχύει και για τη σχέση ανάμεσα στη συνολική επικράτεια της τέχνης και τη γενική ανάπτυξη της κοινωνίας. Η δυσκολία βρίσκεται μονάχα στη γενική διατύπωση αυτών των αντιφάσεων, που μόλις τις διευκρινίσουμε βλέπουμε πως ήδη αποσαφηνίζονται.

Ας πάρουμε για παράδειγμα τη σχέση της ελληνικής τέχνης—κι έπειτα και του Σαίξπηρ—με τη σύγχρονη εποχή. Ξέρουμε πως η ελληνική μυθολογία δεν ήταν μόνο το οπλοστάσιο αλλά και το γόνιμο έδαφος που πάνω του άνθισε η ελληνική τέχνη. Είναι πια δυνατό να συλλάβουμε τη φύση και τις κοινωνικές σχέσεις που βρίσκονται στη βάση της ελληνικής φαντασίας—άρα και της ελληνικής (τέχνης)—με τα αυτόματα κλωστήρια, τους σιδερόδρομους, τις ατμομηχανές και τον τηλέγραφο; Τι απομένει από τον Ήφαιστο σε σύγκριση με την Roberts and Co., τι μπορεί να κάνει ο Δίας μπροστά στο αλεξικέραυνο κι ο Ερμής μπροστά στην Credit mobilier; Κάθε μυθολογία νικάει, κυριαρχεί και μορφοποιεί τις δυνάμεις της φύσης μέσα στη φαντασία και διαμέσου της φαντασίας: χάνεται άρα όταν αρχίσει να κυριαρχεί και στην πραγματικότητα πάνω σ’ αυτές τις δυνάμεις. Τι γίνεται η Φήμη μπροστά στο Printinghouse square; Η ελληνική τέχνη προϋποθέτει την ελληνική μυθολογία, δηλα­δή την ίδια τη φύση και τις κοινωνικές δυνάμεις που είναι ήδη επεξεργασμένες από τη λαϊκή φαντασία με τρόπο ασυνείδητα καλλιτεχνικό. Αυτό είναι το υλικό της κι όχι μια οποιαδήποτε μυθολογία — δηλαδή μια οποιαδήποτε ασυνείδητα καλλιτεχνική επεξεργασία της φύσης (κι εδώ περιλαμ­βάνεται κάθε αντικειμενικό στοιχείο, άρα και η κοινωνία). Η αιγυπτιακή μυθολογία δε θα μπορούσε ποτέ ν’ αποτελέσει το έδαφος ή τη μήτρα της ελληνικής τέχνης. Ωστόσο σε κάθε περίπτωση χρειαζόταν μια μυθολογία — και ποτέ μια κοινωνική ανάπτυξη που ν’ αποκλείει κάθε μυθολογική σχέση με τη φύση και κάθε μυθοποιητική αναφορά σ’ αυτήν, που κατά συνέπεια θ’ απαιτούσε από τη μεριά του καλλιτέχνη μια φαντασία ανεξάρτητη από τη μυθολογία.

Έπειτα, θα μπορούσαμε να φανταστούμε τον Αχιλλέα με μπαρούτι και βόλια; Ή, γενικότερα την Ιλιάδα με το χειροκίνητο τυπογραφείο ή, ακόμα περισσότερο, με το μηχανικό πιεστήριο; Μήπως με την τυπογραφική πρέσα δεν εξαφανίζονται αναγκαστικά και το τραγούδι, και οι σάγκες, και η Μούσα—άρα και οι απαραίτητες προϋπο­θέσεις της επικής ποίησης; Ωστόσο η δυσκολία δε βρίσκεται, όπως ίσως θα περίμενε κανείς, στο να εννοήσουμε ότι η τέχνη και το ελληνικό έπος είναι συνδεδεμένα με κάποιες μορφές της κοινωνικής εξέλιξης. Η δυσκολία είναι πώς όλα ταυτα εξακολουθουν να μας προκαλούν αισθητική απόλαυση και, από μια ορισμέ­νη άποψη, αποτελουν κανόνα και πρότυπο ανυπέρβλητο.

Ο άνθρωπος δεν μπορεί να γίνει παιδί, γιατί αλλιώτικα καταντάει να παιδιαρίζει. Ωστόσο μήπως δεν ικανοποιείται απ’ την αφέλεια του παιδιού και δεν προσπαθεί να αναπαραγάγει την αλήθεια της σ’ ένα ανώτερο επίπεδο; Μήπως ο πραγματικός χαρακτήρας κάθε εποχής δεν ξαναζεί τη φυσική του αλήθεια στην παιδική φύση; Και γιατί η παιδική ιστορική ηλικία της ανθρωπότητας -στην πιο ωραία στιγμή της ανάπτυξής της- να μην ασκεί μια αιώνια γοητεία, σα στάδιο που δε θα ξαναγυρίσει πια; Υπάρχουν άξεστα παιδιά και παιδιά γνωστικά σα γέροι. Πολλοί απ’ τους αρχαίους λαούς ανήκουν σε τούτη την κατηγορία. Οι έλληνες ήταν φυσιολογικά παιδιά. Η γοητεία που ασκεί πάνω μας η τέχνη τους ανταποκρίνεται στο ελάχιστα ή διόλου ανεπτυγμένο κοινωνικό στάδιο που ωρίμασε. Είναι ίσως το αποτέλεσμα τούτης της κοινωνικής κατάστασης που συνδέεται αξεδιάλυτα με το ότι οι ανώριμες κοινωνικές συνθήκες- που μέσα τους γεννήθηκε και που μόνο μέσα τους μπορούσε να γεννηθεί-δεν μπορούν ποτέ πια να ξαναγυρίσουν.

πηγή Κείμενα για τη λογοτεχνία και την τέχνη, Μαρξ-΄Ενγκελς, παρ. C. Salinary, εκδ. Εξάντας

http://mauroflight.wordpress.com/ 

 μονταζ teo