Βία πάνω στην πόλη και βιαιότητα επί των πολιτών

Κατά το πρόσφατο παρελθόν διαπιστώθηκε, και τούτο χωρίς ίχνος αμφιβολίας, μια έξαρση της διακινούμενης βίας πάνω στις πόλεις και τα χωριά και τις χώρες του πλανήτη. Η πρώτη και κυρίαρχη ένδειξη περί αυτής της κατάστασης είναι αυτό που σεμνότυφα ονομάζεται οικονομική κρίση, αλλά πιο απλά θα μπορούσε να ονομαστεί η κρίση ενός πολιτικοοικονομικού συστήματος,

του οποίου κύριο χαρακτηριστικό είναι ο διαρκής προσπορισμός κερδών και ο άκρατος καταναλωτισμός, αυτό που οι καλοί χριστιανοί των επτά θανάσιμων αμαρτημάτων θα ονομάζανε απληστία. Τούτη δε η απληστία έχει έναν και μόνον αποδέκτη, δηλαδή τους μη έχοντες και μη κρατούντες. Από εκεί και πέρα είναι γελοίες οι διαμαρτυρίες περί βιαιοτήτων και βανδαλισμών, όταν η πρώτη βιαιότητα επί των πολιτών συνίσταται από αυτά καθεαυτά τα προϊόντα της κρίσης.

Πέρα από τα πρόσφατα αυτά γεγονότα, οι τοπικοί -πλην όμως παγκοσμιοποιημένοι- πόλεμοι συνεχίζουν να ανθούν, ενισχύοντας όλο και περισσότερο την ηθική του σε-απευθείας-μετάδοση-από-την-τηλεόραση- πολέμου. Το ζήσαμε με τη Γιουγκοσλαβία, το ζήσαμε με το Ιράκ, το ζήσαμε με το Αφγανιστάν και -ως κερασάκι επί της τούρτας- καταστήκαμε άφωνοι μάρτυρες ενός καινούργιου επεισοδίου του «πολέμου» στην Παλαιστίνη.

Οι ψυχαναλυτές ζουν και δρουν μέσα στην κοινωνία και δεν δικαιούνται να είναι αδιάφοροι, γιατί η κοινωνική ή και η πολιτική κρίση κατ' αρχήν τους αφορά άμεσα γιατί -και κυρίως- τους βάλλει ενδοψυχικά και συγχρόνως αφορά και τους ασθενείς τους. Για όσους από εμάς ζήσανε τον Μάη του '68 και ξέρουν τι σήμαινε εκείνη η κοινωνική κινητοποίηση -που σωστά ονομάστηκε εξέγερση- ξέρουμε επίσης πως διασπασμένοι οι τότε ψυχαναλυτές στη Γαλλία, οι μεν κρατούσαν ουδέτερη στάση, πολλοί συμμετείχαν στα γεγονότα και κάποιοι -ευτυχώς μια μειοψηφία- κατέκριναν την εξέγερση.

Και όμως, οι ψυχαναλυτές έχουν ένα πρότυπο, τον ιδρυτή του επιστημονικού κλάδου τους, τον Φρόιντ, που ποτέ δεν αδιαφόρησε για τα γεγονότα της εποχής και της κοινωνίας και του τόπου του, συνέπασχε με τους Αυστριακούς συμπατριώτες του και είχε γράψει εγκαίρως παρατηρήσεις μεγάλης αξίας γύρω από τον πόλεμο. Αλλά αυτό που θέλουμε εδώ να θυμίσουμε είναι ότι όταν στην καρδιά μιας βαθιάς παγκόσμιας οικονομικής κρίσης -μετά το κραχ του 1929- η Κοινωνία των Εθνών δημιούργησε τις προϋποθέσεις για έναν διάλογο μεταξύ διανοούμενων για την ειρήνη, ο «κοσμοπολίτης του πολιτισμού» Φρόιντ απάντησε θετικά σε σχετικό γράμμα του Αϊνστάιν, που στάλθηκε το 1932. Με έναν τρόπο τραγικό ο Φρόιντ παρατηρούσε ότι ναι μεν είναι ειρηνιστής -και είναι ειρηνιστής γιατί πιστεύει στη δημοκρατία και ότι ο νόμος είναι η δύναμη μιας κοινότητας-, αλλά παρόλα αυτά και παρόλη την εξέλιξη του πολιτισμού που στηρίζεται πάνω στην τιθάσευση της βίας, οι καταστροφικές δυνάμεις του ανθρώπου, εν τέλει η ενόρμηση θανάτου, αρχίζει να παίζει κυρίαρχο ρόλο και καταστρέφει τα πάντα, την υφή και την υπόσταση του Ανθρώπου και του πολιτισμού του.

Σε αυτό, λοιπόν, το δοκίμιο με τον γνωστό τίτλο Warum Krieg, φαίνεται απαισιόδοξος για το ποιες δυνάμεις μπορούν να επικρατήσουν. Ο Φρόιντ πέθανε τον Σεπτέμβριο του 1939 και δεν πρόλαβε να υπάρξει και αυτός τραγικός μάρτυρας της θηριωδίας του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου και να μάθει πως σχεδόν όλοι οι Αριοι -Γερμανοί ψυχαναλυτές- πλην ενός, συνέχισαν να συνεργάζονται με το Ψυχαναλυτικό Ινστιτούτο του Βερολίνου υπό ναζιστική διεύθυνση και μετά τον διωγμό των Εβραίων Ψυχαναλυτών. Εν τέλει για τον άθεο, εβραϊκής καταγωγής, Φρόιντ που είχε μια δηλωμένη συναισθηματική σχέση με τη γη της Παλαιστίνης, θα μπορούσαμε να αμφιβάλλουμε για το κατά πόσον θα επεφύλασσε μια ειδική και θετική μεταχείριση στις κυβερνήσεις του νεόκοπου εβραϊκού κράτους.

Και ενώ οι Γερμανοί ψυχαναλυτές απεδείχθησαν πολιτικά οπορτουνιστές, οι Γάλλοι συνάδελφοί τους, όλων των πολιτικών πεποιθήσεων, αυτολογόκριναν όλες τις δημόσιες δραστηριότητές τους, όσο ο πόλεμος κρατούσε και διαρκούσε η κατοχή μεγάλου μέρους της Γαλλίας από τους Ναζί, οι δε Αγγλοι ψυχαναλυτές έλαβαν ενεργό μέρος στις προσπάθειες της χώρας τους να αντισταθεί στους Ναζί. Η πολιτικοποίηση του ψυχαναλυτικού κινήματος δεν είναι καινούργια ούτε συγκεντρώνει την ομοφωνία των ποικίλων σχολών ψυχαναλυτών. Απλό δείγμα τα γεγονότα, που διαδραματίστηκαν στην, υπό στρατιωτική δικτατορία, Αργεντινή…

Ακριβώς, και τηρουμένων βεβαίως των αναλογιών, η βία πάνω στην πόλη, με όλες τις παρενέργειες που είναι γνωστές σε όλους, με αυτό που και πάλι σεμνότυφα ονομάζονται σκάνδαλα και που δεν είναι τίποτε άλλο παρά τα απόνερα μιας ομαδικής ανομίας μέσα σε μια κοινωνία, η βία δεν συνίσταται μόνο στην οικονομική καταπίεση, όχι μόνον στη λεκτική βία αλλά φτάνει και στην αβασάνιστη χρήση σωματικής και ένοπλης βίας, που καταλήγει σε τραυματισμούς και στην αφαίρεση νεανικών ζωών. Η όποια συζήτηση περί διαλεκτικής σχέσης μεταξύ βίας της πολιτείας και βιαιοτήτων του πληθυσμού είναι συζήτηση εκ του πονηρού. Στα γραφεία τους οι ψυχαναλυτές δέχονται καθημερινά ανθρώπους που τους έχει κατατροπώσει το καταναλωτικό φάντασμα και τα υπέρογκα χρέη και επιπλέον ζουν όχι πια με τον εφιάλτη της ανεργίας, αλλά με τη βεβαιότητά της. Δεν προτείνουμε ότι οι ψυχαναλυτές καλούνται να κάνουν μια ομαδική κίνηση αντίστασης ή οτιδήποτε σχετικό, αλλά θεωρούμε ότι στοιχειώδες μας καθήκον είναι η συνειδητοποίηση και η εγρήγορση, έτσι όπως θα έλεγε και ο Φρόιντ, για να μην ισοπεδωθούν όλες οι κατακτήσεις του ανθρώπινου πολιτισμού.

Από άρθρο του κ. Θανάση Τζαβάρα* στην Καθημερινή.

* Ο κ. Θανάσης Τζαβάρας είναι ψυχίατρος, καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

kathimerini.gr
 μονταζ teo