Η ουτοπία της ελευθερίας

«Δεν πιστεύω σε τίποτα. Δεν ελπίζω σε τίποτα. Είμαι ελεύθερος» έχει γραφτεί στον τάφο ενός από τους πιο διάσημους Έλληνες συγγραφείς, του Νίκου Καζαντζάκη. Ποιος όμως μπορεί να πει ότι κατάφερε να κερδίσει κάποιες στιγμές ελευθερίας; Σίγουρα, οι περισσότεροι νιώθουμε λεύτεροι στα όνειρά μας. Όταν κοιμόμαστε, είμαστε όπως θα θέλαμε να είμαστε, δρούμε πέρα από κάθε προσδοκία μας, τίποτε δεν είναι αδύνατο... στα όνειρά μας. Εξάλλου, ο Φρόιντ προσπάθησε να θεραπεύσει την ψυχή από την πορτούλα των ονείρων μας.

Η τέχνη είναι μια άλλη διέξοδος στη λευτεριά. Ένας καλλιτέχνης είναι λεύτερος να ζήσει ξανά και ξανά, με πολλούς διαφορετικούς κάθε φορά τρόπους μέσα από τα δημιουργήματα της τέχνης του. Νιώθει λεύτερος σαν θεός να δημιουργήσει το δικό του σύμπαν. Το δυστύχημα είναι ότι κανείς καλλιτέχνης δεν χωρά στο ίδιο του το σύμπαν. Να λοιπόν που η φαντασία δεν είναι παρά το σύνορο της ελεύθερής μας βούλησης.

Μερικοί λένε ότι ο έρωτας είναι ένα είδος λευτεριάς. Αλλά ο έρωτας παίρνει τόσα πρόσωπα και ειδικά το σεξ δημιουργεί περίεργες καταστάσεις που μάλλον μας σφιχτοδένουν, παρά μας ελευθερώνουν.

Κάθε θρησκεία προσπαθεί να μας πείσει ότι αυτή είναι ο λυτρωτής μας από τον φόβο του θανάτου και το βάρος των ανομημάτων μας. Όμως οι θρησκείες απαιτούν πλήρη υποταγή, που δεν μπορεί να νοηθεί σαν πράξη ελευθερίας. Γιατί, πόσο ελεύθερος μπορεί να νιώθει ο δούλος του θεού;

Η Ιστορία μας διδάσκει ότι ο άνθρωπος πάντοτε έπαιζε το παιχνίδι αφέντης - δούλος. Πάντοτε κάποιοι κυβερνούν και φτιάχνουν νόμους, που κάποιοι άλλοι πρέπει να τους υπακούν, κάποιοι δουλεύουν σκληρά, ενώ κάποιοι άλλοι διαρκώς διασκεδάζουν.

Ακόμη και στην αρχαία Ελλάδα που είναι γενικά αποδεκτή σαν η πιο φιλελεύθερη περίοδος της αρχαιότητας, η Δημοκρατία της Αθήνας δεν ήταν παρά μια ιμπεριαλιστική δύναμη στην οποία οι δούλοι έκαναν σκληρή δουλειά την ώρα που οι ελεύθεροι φιλοσοφούσαν γύρω από τις ιδέες τής ελευθερίας, της ομορφιάς και της αθανασίας. Βέβαια, η δουλειά δεν ήταν τόσο σκληρή στην Ελλάδα όσο, για παράδειγμα, στη Ρώμη, γιατί κατά τους πολέμους εκείνη την εποχή καθένας μπορούσε να γίνει δούλος έπειτα από κάποια ήττα κι έτσι οι Έλληνες μπορούσαν να διακρίνουν στο πρόσωπο του δούλου μια δυνατότητα του δικού τους πεπρωμένου, όπως στην οικονομική κρίση σήμερα καθένας μπορεί να γίνει άνεργος και άστεγος. Θυμηθείτε στην υπέροχη τραγωδία την Εκάβη, βασίλισσα της Τροίας, να θρηνεί το χάσιμο της λευτεριάς της έπειτα από το κούρσεμα της πόλης από τους Αχαιούς. Οι Έλληνες συγγραφείς, έχοντας την ελευθερία της έκφρασης, ανέβασαν αυτό το έργο ακριβώς για να καταδικάσουν την ανελέητη καταστροφή της Ποτίδαιας από τη μητρόπολη Αθήνα. Οι αρχαίοι Έλληνες βάδιζαν με γνώμονα την αίσθηση του μέτρου στη ζωή. Πίστευαν ότι ο άνθρωπος έχει όρια κι έτσι είναι αδύνατο να είναι πραγματικά ελεύθερος, Ακόμη και οι θεοί τους δεν μπορούσαν ν’ αλλάξουν το πεπρωμένο, που στέκει πάνω απ’ όλα. Θυμηθείτε τον δυστυχή Οιδίποδα. Ήταν ελεύθερος να κάνει ό,τι θέλει μέχρι που ανακάλυψε ότι είχε σκοτώσει τον πατέρα του και είχε παντρευτεί τη μάνα του, όπως ακριβώς προφήτευσαν οι χρησμοί και όσο αυτός δρούσε με λεύτερη τη βούληση! Φυσικά, ο Οιδίποδας ένιωσε υπεύθυνος για ό,τι είχε συμβεί και είχε την ελευθερία να τυφλωθεί με τα ίδια του τα χέρια.

Πολλοί άνθρωποι πεθαίνουν με την ελεύθερή τους βούληση πολεμώντας για κάποιες ιδέες. Μετά λίγα χρόνια, η θυσία τους μοιάζει μάταιη. Τα πράγματα αλλάζουν και μεις βλέπουμε τα πράγματα με διαφορετικό βλέμμα. Έχουμε την ψευδαίσθηση ότι έχουμε ελευθερία επιλογής. Στην πραγματικότητα, βασιλιάδες, στρατηγοί, πολιτικοί, άνθρωποι με την εξουσία του χρήματος και πάνω απ’ όλα κάποιοι απρόβλεπτοι παράγοντες κυβερνούν τη ζωή μας.

Σε κάθε πολιτικό σύστημα άνθρωποι σαν τα ερπετά σκαρφαλώνουν στην κορφή κι εύκολα καταφέρνουν να δηλητηριάσουν τον δρόμο για την πρόοδο, την ισότητα, τη δικαιοσύνη, την ελευθερία. Φαίνεται πως η αναρχία είναι ο μόνος δρόμος για την κοινωνική ισότητα, αλλά καμιά κοινωνία δεν επιβιώνει στην αναρχία. Και η ελευθερία τού ενός πάντα δεσμεύεται από τα σύνορα της ελευθερίας του άλλου.

Είμαστε όλοι ίσοι; Δεν είμαστε στα μάτια του θεού, που δημιουργεί όμορφους και άσχημους, έξυπνους και βλάκες, άρρωστους και υγιείς. Πρέπει όμως να είμαστε ίσοι μπροστά στους νόμους αλλά κι εδώ δεν είμαστε τις περισσότερες φορές. Λέμε ότι πετύχαμε αν η πλειοψηφία νιώθει λεύτερα. Να γιατί ψηφίζουμε στις εκλογές. Να γιατί πιστεύουμε ότι είναι το πιο αντιπροσωπευτικό πολιτικό σύστημα. Να γιατί διαδηλώνουμε ενάντια σε κάθε είδος ρατσισμού. Να γιατί απεργούμε ζητώντας περισσότερα χρήματα, λιγότερες εργάσιμες ώρες, περισσότερο ελεύθερο χρόνο και δουλειά για όλους. Να γιατί αγωνιζόμαστε για την ισότητα των γυναικών, την ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο, χωρίς τον φόβο μιας πυρηνικής έκρηξης που θα εξαφανίσει τον πλανήτη μας, γιατί ελπίζουμε στην κοινή λογική που θα φέρει επιτέλους «την επί γης ειρήνη».

Θέλουμε να έχουμε δικαίωμα επιλογής σε κάθε ζήτημα. Όμως στ’ αλήθεια έχουμε; Πόσο λεύτερη και ανεξάρτητη μπορεί να είναι μια μικρή φτωχή χώρα σαν την Ελλάδα; Πόσο είμαστε λεύτεροι εμείς να βαρύνουμε για ν’ αντιστρέψουμε τη ζυγαριά; Πώς; Απλώς είμαστε λεύτεροι να προσπαθήσουμε.

Η ελευθερία είναι μια ουτοπία. Όμως χωρίς αυτήν ο άνθρωπος δεν γίνεται ν’ ανθίσει και ο πολιτισμός δεν είναι παρά ένα κούφιο όνομα.

 πηγη ksipnistere