Βαράγγοι: οι Βίκινγκς που γέννησαν τους Ρώσους

Ο όρος Βαράγγοι αναφέρεται στις φυλές των Βίκινγκς, οι οποίες είχαν ως κοιτίδα τις περιοχές της Σκανδιναβίας και της Βαλτικής και κατά τον 8ο-9ο αιώνα κατευθύνθηκαν ανατολικότερα, όπου κατοικούσαν κυρίως σλαβικά φύλα. Εκεί δημιούργησαν το πρώτο μεσαιωνικό βασίλειο των Ρως, το οποίο εκτεινόταν σε μια τεράστια περιοχή, από το Φινλανδικό κόλπο έως τον Δνείπερο και από τα Καρπάθια μέχρι το Βόλγα, με πρωτεύουσα το Κίεβο. Η ονομασία Βαράγγοι δόθηκε αρχικά από τους Σλάβους και αργότερα υιοθετήθηκε από τους Βυζαντινούς.

Ρουνική λίθος που βρέθηκε στην περιοχή Ούπλαντ της Σουηδίας: σύμφωνα με την επιγραφή, στήθηκε από τον καπετάνιο Ljótr στη μνήμη των γιων του, ένας από τους οποίους ταξίδεψε με το πλοίο του σε ελληνικά λιμάνια (πηγή εικόνας: Wikimedia Commons)
Ως γενάρχης των Ρως θεωρείται ο Βαράγγος αρχηγός τους Ρούρικ, για τον οποίο ωστόσο η έρευνα δεν έχει καταλήξει αν πρόκειται για υπαρκτό ή μυθικό πρόσωπο. Σύμφωνα με το Πρώτο Χρονικό (ένα κείμενο που περιγράφει την ιστορία των Ρως), οι Βαράγγοι εγκαταστάθηκαν στα μέσα του 9ου αιώνα στις περιοχές της σημερινής βορειοδυτικής Ρωσίας, όπου κατοικούσαν σλαβικές και φιννικές φυλές, από τις οποίες εισέπρατταν φόρο υποτέλειας. Οι φυλές αυτές κατάφεραν μετά από εξέγερση να τους εκδιώξουν, ωστόσο λίγα χρόνια αργότερα κάλεσαν εκ νέου τον αρχηγό των Ρως Ρούρικ, προκειμένου να μεσολαβήσει στις μεταξύ τους συγκρούσεις. Αυτή ήταν η αρχή του βασιλείου των Ρως στην περιοχή, η οποία τοποθετείται στα τέλη του 9ου αιώνα. Οι Ρως εγκαταστάθηκαν στις περιοχές γύρω από τη λίμνη Λάντογκα και το Νόβγκοροντ και ίδρυσαν ένα νέο κράτος, στο οποίο η αριστοκρατία ήταν βαραγγική και συγκροτήθηκε από τη φυλή του Ρούρικ και τους απογόνους του, τους Ρουρικίδες, ενώ οι υπήκοοι ήταν κυρίως σλαβικής καταγωγής. Σταδιακά όμως οι Ρως αφομοιώθηκαν από το πολυπληθέστερο σλαβικό στοιχείο, ενώ η γλώσσα τους εξαφανίστηκε τον 13ο αιώνα.
Μέλη της Βαραγγικής Φρουράς (μικρογραφία από εικονογραφημένο χειρόγραφο της Ιστορίας του Ιωάννη Σκυλίτζη που βρίσκεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Μαδρίτης)
Κατά τον 10ο αιώνα, με την εδραίωση του βασιλείου τους, οι Ρως άρχισαν να δημιουργούν στενές σχέσεις με τους ισχυρούς γείτονές τους στα νότια, τους Βυζαντινούς. Οι σχέσεις αυτές δεν ήταν πάντα ομαλές, καθώς αρκετές φορές επιχείρησαν – χωρίς επιτυχία – να καταλάβουν την Κωνσταντινούπολη. Το 987 η επανάσταση του αξιωματούχου Βάρδα Φωκά ώθησε τον αυτοκράτορα Βασίλειο Β΄ να ζητήσει τη συνδρομή του ηγεμόνα των Ρως Βλαδίμηρου για την καταστολή της. Ο Βλαδίμηρος, ως αντάλλαγμα για τις υπηρεσίες του, ζήτησε σε γάμο την Άννα, αδελφή του αυτοκράτορα. Επειδή όμως μέχρι τότε καμία πορφυρογέννητη Βυζαντινή πριγκίπισσα δεν είχε παντρευτεί ξένο ηγεμόνα και μάλιστα παγανιστή, ο Βασίλειος απαίτησε την μεταστροφή του Βλαδίμηρου στον χριστιανισμό. Ο Βλαδίμηρος δέχτηκε και βαπτίστηκε χριστιανός, παρουσία Βυζαντινών απεσταλμένων. Ο Βασίλειος, ωστόσο, έδειξε απροθυμία να στείλει την αδελφή του νύφη στον Βλαδίμηρο και δεν πείστηκε, παρά μόνο όταν ο τελευταίος κατέλαβε την πόλη Χερσώνα το 989 και απείλησε ότι η Κωνσταντινούπολη θα είχε την ίδια τύχη. Τότε η Άννα, πνιγμένη στα δάκρυα, διέπλευσε τον Εύξεινο Πόντο και έφτασε στο Κίεβο, όπου τελέστηκε ο γάμος της με τον Βλαδίμηρο. Το γεγονός αυτό οδήγησε στον εκχριστιανισμό των Ρως, μια διαδικασία που κράτησε αρκετές δεκαετίες.
Ο ναός της Αγίας Σοφίας στο Νόβγκοροντ που χτίστηκε στα μέσα του 11ου αιώνα (πηγή εικόνας: Wikimedia Commons)
Από τον 9ο αιώνα πολλοί Βαράγγοι πολεμιστές άρχισαν να υπηρετούν ως μισθοφόροι στον βυζαντινό στρατό. Μάλιστα ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β΄, λόγω έλλειψης εμπιστοσύνης προς τους στρατηγούς του που προέρχονταν από αριστοκρατικές οικογένειες της Μικράς Ασίας, ίδρυσε την αυτοκρατορική φρουρά (ή τάγμα) των Βαράγγων, στελεχωμένη αποκλειστικά με Ρως. Το επίλεκτο σώμα των Βαράγγων συμμετείχε σε πολλές εκστρατείες και άρχισε σταδιακά να αποκτά σημαντικό κύρος ως σωματοφυλακή του αυτοκράτορα, προσελκύοντας στρατιώτες από το Βορρά, καθώς είχε και ιδιαίτερα υψηλές απολαβές. Κύριο όπλο τους ήταν ο μακρύς πέλεκυς, αλλά χειρίζονταν με μεγάλη επιδεξιότητα το σπαθί και το τόξο. Από τον 11ο αιώνα στην Βαραγγική φρουρά εντάχθηκαν και πολλοί Αγγλοσάξονες, οι οποίοι εγκατέλειψαν την Αγγλία μετά την νορμανδική κατάκτηση.
Μια γυναίκα σκοτώνει έναν Βαράγγο που επιχείρησε να τη βιάσει, ενώ μετά οι σύντροφοί του της παραδίδουν τα υπάρχοντά του (μικρογραφία από εικονογραφημένο χειρόγραφο της Ιστορίας του Ιωάννη Σκυλίτζη που βρίσκεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Μαδρίτης)
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η εμπορική δραστηριότητα μεταξύ των Βαράγγων και του Βυζαντίου, για την περιγραφή της οποίας χρησιμοποιείται ο όρος «Εμπορική οδός του Δνείπερου». Σύμφωνα με την επικρατέστερη θεωρία, η οδός άρχισε να δημιουργείται κατά τον 8ο αιώνα, όταν Βαράγγοι εξερευνητές κινήθηκαν νοτιότερα, αναζητώντας σκλάβους και εμπορικά αγαθά. Με τη ίδρυση του κράτους των Ρως δημιουργήθηκε μια ολόκληρη διαδρομή (αντίστοιχη με αυτή των καραβανιών), την οποία έκαναν ποταμόπλοια ακολουθώντας τους υδάτινους δρόμους της βορειοδυτικής και κεντρικής Ρωσίας. Η πορεία των πλοίων ξεκινούσε από τα λιμάνια της ανατολικής Βαλτικής, κατευθυνόταν μέσω του ποταμού Νέβα στη λίμνη Λάντογκα, περνούσε μέσω των ποταμών Βολκόφ και Λόβατ κοντά στο Νόβγκοροντ, διέσχιζε ένα τμήμα ξηράς, περνούσε μέσω του ποταμού Δνείπερου από το Κίεβο και κατέληγε στη Μαύρη Θάλασσα. Τα ποταμόπλοια μετέφεραν όπλα και κεχριμπάρι από τη Σκανδιναβία, ξυλεία, γούνες, μέλι και κερί από τη Ρωσία και κρασί, μπαχαρικά και πολυτελή υφάσματα από το Βυζάντιο.
Βάπτισμα Ρώσων στον Δνείπερο (μικρογραφία από το Χρονικό του Κωνσταντίνου Μανασσή που βρίσκεται στη Βιβλιοθήκη του Βατικανού)
Το κράτος των Ρως του Κιέβου διαλύθηκε τον 13ο αιώνα, με την εισβολή των Μογγόλων στη Ρωσία.
Bonus Facts
1. Στην αυτοκρατορική φρουρά του Βυζαντίου υπηρέτησε και ο Χάραλντ Χάρντραντα, ίσως ο πιο επιφανής διοικητής των Βαράγγων, καθώς υπήρξε ο μετέπειτα βασιλιάς της Νορβηγίας Χάρολντ Γ΄ (1046-1066).
Βιτρό με παράσταση του βασιλιά της Νορβηγίας Χάρολντ Γ΄ στον καθεδρικό ναό του Κέρκουολ στα νησιά Ορκάδες στη Σκωτία (πηγή εικόνας: World History Encyclopedia)
2. Για τις συνήθειές τους οι Βαράγγοι της αυτοκρατορικής φρουράς γίνονταν συχνά αντικείμενο χλευασμού από τους Βυζαντινούς: τους αποκαλούσαν «πελεκοφόρους βάρβαρους» ή «βασιλικές κρασοσακούλες», λόγω της ροπής τους προς το αλκοόλ.
3. Σε περιοχές της Σουηδίας έχει βρεθεί ένας αριθμός λίθων με χαραγμένες επιγραφές στη ρουνική γραφή (που χρησιμοποιούσαν διάφοροι γερμανικοί λαοί πριν την υιοθέτηση του λατινικού αλφαβήτου), όπου αναγράφονται πληροφορίες σχετικά με ταξίδια Σκανδιναβών στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Οι περισσότεροι από τους «ρουνικούς λίθους» ανεγέρθηκαν προς τιμήν μελών του Τάγματος των Βαράγγων, κάποιοι από τους οποίους δεν γύρισαν ποτέ πίσω στην πατρίδα τους, ενώ άλλοι επέστρεψαν με πλούτη.
Χάρτης με τις εμπορικές οδούς των Βαράγγων στην ανατολική Ευρώπη (με μωβ η εμπορική οδός του Δνείπερου)
Η λίμνη Λάντογκα, κοιτίδα του κράτους των Ρως (πηγή εικόνας: Russia Beyond)
Χάρτης με τις περιοχές εγκατάστασης των Ρως
Βασίλης Παπαδόπουλος
Πηγές: Wikipedia [1],[2], [3], MixaniTouXronou, EHW [1], [2], Dictyo, Ancient.eu

https://www.geografikoi.gr/